Makinalar İnsanın işini alacak mı?

Aslında bu soru ilk defa sorulmuyor. 1. Sanayi Devriminde makinalarının ortaya çıkmasıyla tek bir aleti kullanmaya yetenekli işçi, birden fazla aletin yerini alan “makine” ile yer değiştirmiş ve makinenin bir uzantısı haline gelmişti. İşçilerin ilk tepkileri makine kırıcılığına (Luddizm) kadar gitmişti.

Günümüzde Pandeminin etkisi ile hızını arttıran Dijital Devrim (4.0 Endüstri) insanlara yeniden aynı soruyu sorduruyor: Robotlar işimizi elimizden alacak mı?  İnsanların yerini tamamen makinelerin alacağı bir dünya öngören yıkıcı teorilerin aksine; 26 ülke 15 sektörü içerleyen Dünya Ekonomik Formu 2020 Raporuna göre 2025 yılına gelindiğinde, insanların ve makinelerin işyerinde mevcut görevlere harcadığı süre eşitlenirken; 85 milyon işin ortadan kalkması, 97 milyon Yeni Rolün ortaya çıkması öngörülüyor. Tabi görevlerde, becerilerde ve mesleklerde yaşanan dönüşüm beceri açığı sorununu da beraberinde getiriyor.

Dijital Teknolojiler Ekonomik Büyümenin Odağında

Otomasyon, Yapay Zekâ ve Dijital Teknolojilerin benimsenmesinin; ülke ekonomileri üzerinde verimliliğin artması, yeni pazarlara açılma, yeni teknolojilerin artan kullanımı ve yeni uzmanlıklara ihtiyacın artması şeklinde ortaya güçlendirici etkileri bulunmaktadır. Tabii ki Dijital Devrim olarak özetlenecek bu süreç sadece bu teknolojilere erişim ile mümkün olmayacak nihai olarak bu teknolojileri kullanacak olan İNSAN faktörünü de ön plana çıkaracaktır. Dolayısıyla potansiyel büyüme sürecinin fırsata evrilmesi bu sürecin iyi analiz edilmesine, işgücünün (potansiyel işgücü ile birlikte) ve yetkinliklerin dönüştürülmesine bağlıdır.

Firmalar İçin Beceri Açığı Büyük Sorun

Dünya Ekonomik Formu 2020 Raporunda önümüzdeki 5 yıl içinde şirketlerin iş süreçlerinin dijitalleşmesi ve uzaktan çalışmanın kapsamının genişlemesi üzerine eğilimler ele alınmaktadır.  Ayrıca yapılan işlerde talep edilen becerilerin değişmesi ile beceri açığını kapatmak üzere beceri geliştirme programları ve beceri geliştirme süreçlerinin dijitalleşmesi de şirketlerin en önemli planları arasında yer almaktadır. 2025’e kadar tüm çalışanların %50’sinin yeni beceriler kazanması gerekliliği söz konusu raporun en önemli tespitlerinden birisidir.

Türkiye Riski Görmeli

Dünya Ekonomik Formu 2020 Raporuna göre Dijital Teknolojilerin dünya üzerinde 97 milyon yeni iş ortaya çıkaracak olması Türkiye gibi niteliksiz işgücünün yoğun olduğu ülkeler için bazı riskleri de beraberinde getirmektedir. Düşük nitelikli işgücünün yaptığı işlerin otomasyonu ile yapay zekânın yaratacağı yeni işlerin ihtiyaç duyduğu işgücünün niteliği arasında ki fark kitlesel işsizliği de beraberinde getirebilir. Bu nedenle emek yoğun çalışan ülkelerin stratejik işgücü planlaması yaparak yetkinlik ihtiyacını öngörecek vizyonu ortaya koyması gerekmektedir.

2030 Dijital Çağda Türkiye’nin Yetenek Dönüşümü

McKinsey&Company 2020 Raporu; Dijital Çağda Türkiye’nin Yetenek Dönüşümü konusunda 2030 yılı öngörüsünün bulunduğu bir rapor yayınladı. Rapora göre dünya genelinde işlerin %50’sinin otomasyonla yapılması tartışılırken, 2030 Türkiye projeksiyonunda mesleklerin sadece %2’sinin otomasyonla tamamen ortadan kalkacağı değerlendirilmektedir. Türkiye’de hâlihazırda her 10 meslekten 6’sı %30 oranında otomatize edilebilir durumda görünmektedir.

3,1 Milyon İş Artışı Öngörülüyor

Otomasyon, Yapay Zekâ, Dijital Teknolojilerin yaratacağı ekonomik büyüme ve değişimler 3,1 milyon iş artışı yaratma potansiyeline sahip. Ancak, 2030 yılına kadar 7,6 milyon iş kaybolurken, 8,9 milyon yeni işin, teknoloji etkisiyle 1.8 milyonun tamamı olmak üzere yeni işin yaratılması olası görünmektedir.

Dijital Dönüşüm İçin Yetkinlik Dönüşümü Şart

Yapılan araştırmada 2030 yılına kadar bu değişimi gerçekleştirmek için;  21,1 milyon işgücünün mevcut mesleğine devam ederken teknoloji odaklı yetkinliklerini geliştirmesi, 7,6 Milyon işgücünün mevcut mesleğinde farklı roller ve yeni meslek edinmesine yönelik yeni yetkinlikler kazanması, 7,7 Milyon yeni işgücünün güncel yetkinliklerle donatılmasının gerekli olduğu vurgulanmaktadır.

Sektör Bazında İş Artışları Hizmet Sektöründe

2030 Türkiye Projeksiyonunda iş artışlarının en fazla “ Sağlık Bakım ve Sosyal Yardım Hizmetleri, Perakende Satış ve Servis, Yeme-İçme-Konaklama Hizmetleri” alanında görülmesi beklenirken iş azalışları en fazla “İdari İşler ve Destek Hizmetleri” alanında olacağı öngörülmektedir.

Sosyal Yetkinlikler ve İleri Teknoloji Yetkinliklerine İhtiyaç Artıyor

2030 Türkiye Projeksiyonunda Teknolojik Yetkinlikler (%63), Sosyal Yetkinlikler (%22) ve ileri seviye bilişsel yetkinliklere (%7) ihtiyaç artarken; temel yetkinliklere (%-10) ve fiziksel yetkinliklere (%-8) olan ihtiyacın azalacağı öngörülüyor.

Geleceğin Meslekleri ve Kaybolan Meslekler

Önümüzdeki 20 yıl boyunca tam olarak hangi mesleklerin olacağı bilinmese de dünya genelinde yapılan araştırmalar gelecek için fragman etkisi yaratıyor. Dünya Ekonomik Formu 2020 Raporunda 2025 yılına kadar talebi artması ve azalması beklenen meslekleri sıralamaktadır. 

Veri Giriş Görevlileri, Yönetici Sekreter, Muhasebeci, Denetçi, Bordro Elemanları, Montaj ve fabrika işçisi, stok tutma görevlisi, kapıdan kapıya satış, Makine tamircisi, Posta Servisi Elemanları, İnşaat İşçileri gibi alanlarda özellikle tekrarlanan işler kategorisindeki mesleklerin otomasyona daha az direnç göstererek talebinin azalacağı;

Yeni Teknolojilerin getirdiği  “Veri Analistleri, Yapay Zekâ Uzmanı, Büyük Veri Uzmanı, Dijital Pazarlama, Dijital Dönüşüm Uzmanı, Siber Güvenlik Analisti, Nesnelerin İnterneti Uzmanı, Yazılım ve Uygulama Geliştiriciler, Stratejik Danışman, Risk Yönetimi Uzmanı gibi iş rollerinin ise talebi artacağı öngörüsü genel olarak kabul görmektedir.

İş Dünyasının Çalışanlardan Beklediği Beceriler

Bazı mesleklerin yok olduğu bazı mesleklerin dönüştüğü, bazı iş rollerinin ise hayatımıza ilk defa girdiği bu dönüşüm sürecinde işgücü piyasasının ihtiyacını karşılayacak yetkinliklere uyum sağlayacak kişiler yeni dünyada kendilerini yer bulabilecek. Dünya Ekonomik Forumu’nun 2020 çalışmasında önem sırasına göre ilk 15 yetkinlik alanı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. McKinsey&Company 2020 raporu Dijital Çağda Türkiye’nin Yetenek Dönüşümü için sunulan 10 yıllık projeksiyonda benzer yetkinlikleri; Fiziksel Yetkinlikler, Temel Yetkinlikler, İleri Seviye Bilişsel Yetkinlikler, Sosyal Yetkinlikler ve Teknolojik Yetkinlikler olarak kategorileştirmektedir.

 Tüm Paydaşlar Sürece Dâhil Olmalı

Dijital Devrimin Türkiye için getirmiş olduğu fırsatlardan yararlanma ve geleceğin iş dünyasının beklediği yetkinlikleri geliştirme yolculuğunda; Kamu Kurumları, Sivil toplum kuruluşları, Üniversite ve Eğitim Kurumları, Şirketler ve Bireyler gibi tüm paydaşların işbirliğine ihtiyaç vardır. Bunun yanında devletin öncülüğünde yetenek dönüşümüne yönelik yatırımların arttırılmasının ve eğitim ve teknoloji politikalarının bir an önce akılcı bir yaklaşımla gözden geçirilmesinin gerekliliğini vurgulamak gerekmektedir.

Hazırlayanlar:

Prof. Dr. Hüseyin Mualla YÜCEOL

 Mersin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi                         

Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı

Serkan ÖZADA

Mersin Büyükşehir Belediyesi Kariyer Merkez Müdürü 

Girişimci İnsan Kaynakları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı